Trong văn hóa cổ truyền của dân tộc Việt Nam, xưa nay trong thời khắc giao thừa, các gia đình thường làm lễ giao thừa – lễ cúng ngoài trời và trong nhà. Vậy ý nghĩa các lễ cúng này là gì, và cách đọc văn khấn như nào cho đúng.
Lễ cúng giao thừa
Người xưa tin rằng, mỗi năm Ngọc Hoàng đều cử một vị thần xuống trông coi việc nhân gian – gọi là “Hành Khiển”, mỗi vị thần này cùng đi với các “Phán Quan” (người phụ việc) làm việc một năm, hết năm sẽ về trời và Ngọc Hoàng sẽ cử một vị thần khác xuống kế nhiệm. Vì vậy, khi năm hết tết đến, vào thời điểm giao thừa cũng là lúc hai vị thần cùng các Phán Quan bàn giao công việc cho nhau, người dân ở dưới hạ thế làm lễ dâng hương để tỏ lòng biết ơn thần cũ, vui vẻ đón chào thần mới. Lễ này gọi là lễ cúng giao thừa hay lễ “Tống cựu nghênh tân” , tức là tạm biệt thần cũ, nghênh đón thần mới.
Các vị Hành Khiển và Phán Quan
Mỗi năm sẽ có một vị Hành Khiển cùng Phán Quan trông coi việc nhân gian. Các vị gồm có:
- Năm Tý: Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn Hành Binh chi Thần, Lý Tào Phán quan.
- Năm Sửu: Triệu Vương Hành Khiển, Tam thập lục phương Hành Binh chi Thần, Khúc Tào Phán quan.
- Năm Dần: Ngụy Vương Hành Khiển, Mộc Tinh chi Thần, Tiêu Tào Phán quan.
- Năm Mão: Trịnh Vương Hành Khiển, Thạch Tinh chi Thần, Liêu Tào Phán quan.
- Năm Thìn: Sở Vương Hành Khiển, Hỏa Tinh chi Thần, Biểu Tào Phán quan.
- Năm Tỵ: Ngô Vương Hành Khiển, Thiên Hải chi Thần, Hứa Tào Phán quan.
- Năm Ngọ: Tấn Vương Hành Khiển, Thiên Hao chi Thần, Nhân Tào Phán quan.
- Năm Mùi: Tống Vương Hành Khiển, Ngũ Đạo chi Thần, Lâm Tào Phán quan.
- Năm Thân: Tề Vương Hành Khiển, Ngũ Miếu chi Thần, Tống Tào Phán quan.
- Năm Dậu: Lỗ Vương Hành Khiển, Ngũ Nhạc chi Thần, Cự Tào Phán quan.
- Năm Tuất: Việt Vương Hành Khiển, Thiên Bá chi Thần, Thành Tào Phán quan.
- Năm Hợi: Lưu Vương Hành Khiển, Ngũ Ôn chi Thần, Nguyễn Tào Phán quan.
Như vậy, khi làm lễ cúng giao thừa, người dân dâng hương tạm biệt thần cũ và chào đón thần mới. Ví dụ, cúng giao thừa năm Dậu sang năm Tuất phải đọc tên các vị Hành Khiển, Phán Quan năm Dậu và các vị Hành Khiển Phán Quan năm Tuất.
Khi làm lễ cúng, người dân làm 2 lễ là lễ cúng ngoài trời và lễ cúng trong nhà:
Văn khấn lễ cúng giao thừa ngoài trời
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật.
Con kính lạy:
Con kính lạy Chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương,
Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật,
Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh,
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần,
Con kính lạy ngài cựu niên đương cai Hành khiển: …..
Con kính lạy ngài đương niên Thiên quan: …..
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần.
Nay là phút giao thừa năm ….. sang năm …..,
Chúng con là ….., sinh năm ….., tuổi ….., cư ngụ tại số nhà ….., ấp/khu phố ….., xã/phường: ……….., quận/huyện ….., tỉnh/thành phố …..,
Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khang thái, vạn tượng canh tân. Nay ngài Thái Tuế tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc.
Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài cựu niên đương cái Thái tuế, ngài tân niên đương cái Thái tuế chí đức tôn thần, ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo quân và chư vị thần linh cai quản ở trong xứ này, cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho tín chủ, minh niên khang thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn trời, Phật, chư vị tôn thần. Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương trời, mười phương chư phật cùng chư vị tôn thần chứng giám phù hộ độ trì.
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật.
Phục Duy Cẩn Cáo!
Văn khấn lễ cúng giao thừa trong nhà
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật,
Con Nam mô A di đà Phật.
Con kính lạy:
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương,
Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật,
Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh,
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần,
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần,
Con kính lạy các cụ tổ tiên nội – ngoại chư vị tiên linh,
Nay là phút giao thừa năm ….. sang năm …..,
Chúng con là ….., sinh năm….., tuổi ….., cư ngụ tại số nhà ….., ấp/khu phố ….., xã/phường ….., quận/huyện ….., tỉnh/thành phố …..,
Phút giao thừa vừa tới, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật- Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.
Con lại kính mời, các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội tộc, ngoại tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng hâm hưởng lễ vật. Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo thụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho chúng con, tân niên khang thái, ngày đêm tốt lành, thời thời được chữ bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.
Giải tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Phục duy cẩn cáo!
Nguồn: Văn Khấn Nôm Truyền Thống – NXB Thanh Hóa.